Koning Willem-Alexander en de Litouwse president Dalia Grybauskaitė hebben vrijdagmiddag in Kaunas de onthulling bijgewoond van een lichtmonument ter ere van de Nederlander Jan Zwartendijk. “Hij bracht licht in de duisternis, in hem eren we menselijkheid en vriendschap”, aldus de president in een kort eerbetoon.
Zwartendijk werkte voor Philips in Litouwen, maar werd bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog gevraagd om honorair consul te worden. Toen de Sovjet-Unie in 1940 de Baltische staten en dus ook Litouwen bezette, voelden veel eerder uit Polen gevluchte Joden zich in het nauw gedreven. Zwartendijk bezorgde hen op onorthodoxe wijze een ontsnappingsbewijs.
Hij verstrekte visa, voor Curaçao. Met dat nepvisum in de hand, konden de Joden aankloppen bij de meewerkende Japanse consul, die een doorreisvisum gaf, waarna de mensen van de Russen toestemming kregen van Kaunas naar Japan te reizen. Zwartendijk gaf bijna 2500 mensen een visum, en vlak na zijn dood in 1976 bleek dat 90 procent van die vluchtelingen de oorlog ook had overleefd. Eén van hen, nu 92 jaar oud, was speciaal uit Australië overgekomen om de inwijding bij te wonen.
Lichtmonument
Aan de activiteiten van Zwartendijk kwam een einde toen de Sovjet-Unie de Baltische staten later in 1940 inlijfde en alle buitenlandse diplomaten moesten vertrekken. Een jaar later werden de landen bezet door nazi-Duitsland, dat de joodse bevolking grotendeels vermoordde. Zwartendijk zelf vertelde in Nederland niet wat hij had gedaan. “Hij voelde het als zijn plicht, hij deed wat gedaan moest worden”, aldus zoon Rob Zwartendijk, die samen met zijn zus Edith, de koning en de president het lichtmonument in gebruik stelde.
President Grybauskaitė noemde Zwartendijk, over wie dit najaar in Nederland een boek verschijnt, een ‘stille held’. Thuis had hij er nooit over verteld, zei Rob Zwartendijk. ,,Hij vond zichzelf geen held”, omschreef Willem-Alexander de situatie. Het eerbetoon was daarom niet minder verdiend.
