Tekst: Karlijn Hoftijzer. Dit verhaal verscheen eerder in Vorsten 5/6 2021 en is aangepast aan de actualiteit.
Op haar 21ste verjaardag deed prinses Elizabeth tijdens een reis door Zuid-Afrika via de radio een belofte aan haar volk. ‘Ik verklaar voor u allen dat mijn hele leven, of dat nu lang of kort zal zijn, in het teken zal staan van dienstbaarheid aan u en aan onze grote wereldwijde familie (‘great imperial family’) waartoe we allemaal behoren.’ Dat het een lang leven is geworden, mag inmiddels duidelijk zijn.
De belofte om te dienen nam ze serieus. Daarbij kon ze niks anders dan zichzelf compleet geven, vertelde ze aan de radioluisteraars in de landen van de Commonwealth. Elizabeth was op dat moment prinses, dochter en zus. Er zouden in de loop der jaren meer rollen bij komen, zoals echtgenote, moeder, grootmoeder en overgrootmoeder. Maar al deze facetten zouden altijd in dienst staan van haar belangrijkste rol, die van koningin. Geduld, standvastigheid en vastberadenheid. Dat zijn de drie karaktereigenschappen die volgens -destijds- prins Charles zijn moeder de unieke koningin maken die ze ruim zeventig jaar is geweest. Ze was de oudste regerende vorst ter wereld, en met elk jaar dat verstreek werd het aantal Britten dat haar nog als prinses heeft gekend, aanzienlijk kleiner.
Elizabeth was er altijd is ze was ongelooflijk voorspelbaar. Dat maakte haar niet saai, maar juist de stabiele factor in een continu veranderende wereld. Elizabeth was het vertrouwde gezicht tijden economische malaise, oorlog, nationaal verdriet en nationaal geluk. Haar grote kracht was dat dat ze zich nooit anders hoefde voor te doen dan ze was: Elizabeth speelde geen koningin, ze ís koningin. Was ze buiten de paleismuren anders? Waarschijnlijk niet: sommige vrienden en verdere familie zeggen weinig verschil te zien tussen Elizabeth uit en thuis. Het was Elizabeths taak om er te zijn voor al haar onderdanen. Een uitgesproken voorkeur uitspreken voor de een betekent mogelijk de belediging van de ander. Kleur bekennen is dan ook iets wat ze zelden deed, ook niet bij haar beste vriendinnen. Elizabeth zou nooit haar mening direct verkondigen maar zou altijd zijdelings en door de juiste vragen te stellen wel haar ideeën laten doorschemeren. Ze had haar talent voor goede gesprekken voeren – waarbij ze altijd rekening hield met gevoeligheden – in de loop der jaren geperfectioneerd. Nerveuze gesprekspartners waren altijd verbaasd over hoe ze hen op hun gemak stelde.
Attent en zonder nukken
Elizabeth gaf altijd net genoeg voor een leuk gesprek, maar ze hield tegelijk de afstand die bij haar status past. Ze was heel attent voor gasten en familie. Zo stuurde ze kerstcadeaus die ze zelf bedacht had, zorgde ze dat het haar dinergasten aan niks ontbrak en schatte ze in welke schilderijen een logeergast op zijn of haar slaapkamer op het paleis leuk zou vinden. Men hoefde van Elizabeth geen humeurwisselingen, nukken of onverwachte wendingen te verwachten. De enige keer dat het volk Elizabeth een traan heeft zien laten, was toen ze afscheid moest nemen van haar geliefde Royal Yacht Britannia waarmee ze fijne reisherinneringen heeft gemaakt. Andere momenten waarop ze iets meer spontane emotie liet zien, was in de nabijheid van racepaarden. In de paardenstallen voelde ze de vrijheid om de boel de boel te laten. De onvoorwaardelijke liefde voor de edele dieren ontstond al toen ze zo’n drie jaar oud was. Niet alleen rijden was haar grote passie, maar ook het fokken van racepaarden was belangrijk voor haar.
Koningin Máxima reageert op overlijden koningin Elizabeth.
Máxima vertelt hoe ze Elizabeth wil eren.
Op haar 95ste reed ze nog steeds, steevast zonder cap, ware het op een pony in plaats van een paard. Elizabeth was nooit out of character. Haar geheim? Dat was niet alleen de standvastigheid waarmee ze haar werk deed, maar ook de strikte regelmaat in haar leven, die nooit iets aan het toeval overliet en al minstens een jaar vooruit gepland werd. Elke dag van de week werd ze rond half acht gewekt, waarna ze een bad nam, ontbijt met ontbijtgranen en toast met marmelade, om vervolgens om stipt negen uur de doedelzakspeler te horen die de start van haar werkdag inluidde. Ze begon met het lezen van persoonlijke brieven van mensen uit alle geledingen van de maatschappij, dan opende ze het rode koffertje dat ze elke ochtend ontving. Hierin zaten stukken die ze moest lezen en tekenen, elke dag weer, waar ze ook was. Alleen tijdens kerst sloeg ze een dagje over en ook op haar verjaardag, als het lukte. Naast de inhoud van die koffertjes las ze ook kranten en tijdschriften. De rest van de dag vulde ze met audiënties, werkoverleggen of werkbezoeken. De koningin reisde al een aantal jaar niet meer naar het buitenland, maar jarenlang werden de standaard werkdagen aangevuld met lange reizen naar alle uithoeken van de wereld.
Permanent dilemma
Toen Elizabeth op 2 juni 1953 werd gekroond tot koningin, was ze nog geen zes jaar getrouwd met prins Philip en was ze de jonge moeder van prins Charles en prinses Anne, toen respectievelijk vijf en drie jaar. Zij zouden hun jonge leven lang niet beter weten dan dat hun moeder veel van huis was en maar weinig tijd had om zich met hun opvoeding te bemoeien. Niet lang na haar kroning vertrok ze met Philip voor een reis van vijf maanden langs landen van de Commonwealth. Het was de eerste van ontelbare reizen naar bestemmingen over de hele wereld.
Charles en Anne werden door nanny’s onder hun vleugels genomen, iets wat in die tijd gebruikelijk was voor welgestelde kinderen. Maar vijf maanden zonder hun ouders was lang. Het zou niet de laatste keer zijn dat Elizabeth gezins- of familieleden moest teleurstellen. Toen haar zus Margaret zich tot haar wendde in de hoop steun te krijgen voor haar huwelijksplannen met haar grote liefde Peter Townsend, kon Elizabeth die niet geven. Townsend was immers gescheiden en dat ligt moeilijk bij de Anglicaanse Kerk, waarvan Elizabeth het hoofd was. Eerder al kon ze haar man Philip niet geven wat hij graag wil:de dat zijn kinderen zijn familienaam Mountbatten zouden dragen (op die momenten dat een familienaam handig is). Maar alle familieleden van Elizabeth behoren tot het Huis Windsor. Wel gebruiken sommige familieleden sinds 1960 de naam Mountbatten-Windsor, bijvoorbeeld voor het vastleggen van hun huwelijk.
Alleen God bepaalt
Hoewel prins Andrew en prins Edward geboren werden toen Elizabeth haar eerste tropenjaren als koningin achter de rug had, hebben ook zij – net als Charles en Anne – ervaren dat hun moeder maar weinig bij het gezinsleven betrokken was. Het was heus geen onverschilligheid, ze kon zich nu eenmaal niet de luxe van veel privétijd veroorloven. Het was voor haar een permanent dilemma, het constante jongleren met familie en haar plicht. Maar: het volk ging voor. Voor Elizabeth was koningin-zijn niet een jas die je uit- en aantrekt wanneer het zo uitkomt. Of in dit geval: een kroon die je op- of afzet. Haar lotsbestemming was haar leven en ze heeft verklaard haar leven aan haar heilige taak te wijden. Het was daarom ook geen vraag of ze op haar hoge leeftijd – we mochten haar met recht hoogbejaard noemen – zou aftreden. Koningin bleef ze tot haar dood. God bepaalde wanneer haar roeping zou stoppen, niemand anders.
Elizabeth was tien jaar als zij en haar zusje Margaret hoorden dat hun oom Edward zijn kroon aan de wilgen hing omwille van de liefde. Het maakte hun vader de volgende koning, wat ook het leven van Elizabeth ingrijpend zou veranderen. ‘Betekent dit dat jij de volgende koningin wordt?’ vroeg Margaret. ‘Ja, op een dag’, antwoordde Elizabeth. ‘Arme jij’, concludeerde Margaret. Elizabeth kon dan wel op medelijden van haar zusje rekenen, voor haar waren dit soort gevoelens niet aan de orde. Toegegeven, als ze geen koningin was worden, zou ze een bescheiden leven hebben geleid in de Engelse countryside, met haar honden en paarden. Maar Elizabeth besefte al jong dat koningin-zijn haar lotsbestemming was. ‘Zodra je hebt geaccepteerd wat je toekomst is, dan kun je het doen’, vertelde ze ooit aan haar nicht Margaret Rhodes. En in dat leven was geen ruimte voor zelfmedelijden, de plicht ging voor alles.
