Op 10 juni 2021 zou prins Philip, koningin Elizabeths partner for life, 100 jaar oud zijn geworden. Hij overleed echter op vrijdag 9 april 2021. Van Corfu tot Windsor: dit is het verhaal van zijn lange leven.
Meer Vorsten
Dit is Philips levensverhaal zoals het verscheen in Vorsten. Wilt u de mooiste royalty-verhalen als eerste lezen? Bekijkt u dan onze abonnementen.
Prinses Beatrice lacht wat tranen weg als ze in 2015 gevraagd wordt naar haar band met grootvader Philip: ‘Ik word emotioneel als ik over hem praat. Hij is een uniek mens en ik prijs mezelf gelukkig dat er zo veel momenten zijn waarop ik een behoorlijk magische tijd met hem heb doorgebracht.’ ‘Hij is geweldig. Hij is sterk, consequent, hij is er al die jaren geweest. Hij is de rots. Van ons allemaal’, voegt prinses Eugenie daar nog aan toe. Hij was de man op de achtergrond, maar altijd aanwezig. Hij was een strenge, maar rechtvaardige vader en een liefhebbende grootvader. Maar bovenal was prins Philip, de Hertog van Edinburgh, de echtgenoot en steun en toeverlaat van de Britse koningin Elizabeth II. ‘Hij is een gentleman. Hij zorgt voor haar, hij is haar beschermer’, omschrijft schoondochter Sophie de band tussen de vader en moeder van haar echtgenoot.
Een goed team
Hij noemde zichzelf ooit spottend de meest ervaren plaquette-onthuller. Maar gevraagd naar de belangrijkste opdracht in zijn leven, zei Philip: ‘Ik wil er in de eerste plaats voor zorgen dat mijn vrouw haar taken zo goed mogelijk kan vervullen.’ En dat heeft de hertog naar eer en geweten gedaan, ruim 73 jaar lang. In alle opzichten was hij haar wederhelft, Elizabeth en Philip vormden een sterk team. ‘Ik vrees dat prins Philip maar al te vaak naar mij heeft moeten luisteren. We hebben mijn toespraken vaak van tevoren besproken en, zoals u zich kunt voorstellen, heeft hij zijn opvattingen op een openhartige manier gebracht’, zei Elizabeth eens over hun samenwerking. In hun privéleven hebben ze samen heel wat moeilijkheden het hoofd moeten bieden. Er kwamen problemen in de relaties van prinses Anne en Mark Phillips, van prins Andrew en Sarah Ferguson, van prins Charles en Diana Spencer. Er volgden schandalen en scheidingen. In een toespraak eind 1992 bestempelde koningin Elizabeth het jaar dat achter haar lag als een annus horribilis (verschrikkelijk jaar) – Charles en Andrew waren beiden van tafel en bed gescheiden en Windsor Castle was getroffen door brand. Op 31 augustus 1997 sloeg het noodlot wederom toe, toen prinses Diana in Parijs om het leven kwam. Er kwam een golf van kritiek over koningin Elizabeth heen toen ze niet op stel en sprong vanuit Balmoral afreisde naar Londen. Het waren tijden waarin Philip er voor de vorstin was.
Opzienbarende uitspraken
Philip was de onbuigzame, de onwrikbare, maar ook de prins-gemaal die binnen het strenge protocol van het Britse Hof zichzelf was gebleven. Dat kwam vooral naar voren in de manier waarop hij anderen kon bejegenen. Mischievous is het mooie Britse woord dat hem omschrijft: ondeugend. Philip zei wat hij dacht en hoewel dat een van zijn meest gewaardeerde karaktereigenschappen was, zorgde het nogal eens voor ophef. Veel van zijn opzienbarende uitspraken – die nimmer kwetsend bedoeld waren – zijn legendarisch geworden. Zo zei hij tegen zanger Tom Jones: ‘Waar gorgel jij mee? Kiezelstenen?’ Tegen de in traditionele klederdracht gestoken president van Nigeria: ‘U ziet eruit alsof u klaar bent om naar bed te gaan.’ Tijdens een bezoek aan Australië viel iedereen even stil toen Philip een Aboriginal vroeg: ‘Gooien jullie nog altijd speren naar elkaar?’ Ook richting Elizabeth was hij gevat: ‘Waar heb je die hoed vandaan?’ zou hij gezegd hebben bij de aanblik van Elizabeth met kroon tijdens haar kroning. Zijn bijzondere gevoel voor humor leverde hem ook bewondering op. Niet in de laatste plaats bij de vrienden van het koninklijk paar, die geregeld werden uitgenodigd op Windsor of Balmoral Castle, waar Elizabeth en Philip tijd met hun gezin doorbrachten. Er werd gejaagd en gevist, en ’s avonds tijdens het diner vermaakte Philip de gasten met zijn, soms wat dubbelzinnige, verhalen. De hertog werd ook bewonderd door zijn kinderen Charles, Anne, Andrew en Edward. Philip was energiek, sportief – hij was een fervent polospeler en zeiler –atletisch en grappig. En een fantastische, ervaren barbecue-chef volgens Andrew. ‘Als er een Michelinster bestond voor dingen bereiden op de grill, dan had hij er minstens eentje, of zelfs drie.’ Philip sprak op een volwassen manier met zijn kroost, van wie hij eenzelfde inzet en toewijding verwachtte als hij zelf tentoonspreidde. Hij was streng, maar rechtvaardig. Ook als grootvader was hij zeer geliefd.
Bekijk: Philips fotoalbum
Het leven van prins Philip in foto’s.
Standvastige jongeman
Van al die kwaliteiten had Elizabeth nog geen weet toen ze in 1939 op 13-jarige leeftijd haar hart verloor aan de lange, blonde 18-jarige prins Philip van Griekenland en Denemarken. Elizabeths nicht Margaret Rhodes, overleden in 2016, snapte wel waarom ze nooit naar een ander heeft omgekeken: ‘Hij was zo knap, een echte viking.’ Philip herinnerde zich dat Elizabeth erg verlegen was en hij haar maar niet aan de praat kreeg, die keer dat koning George VI met zijn echtgenote en twee dochters een bezoek aan het Britannia Royal Naval College in Dartmouth bracht. Philip, net begonnen aan zijn marineopleiding, was uitverkoren om de jonge prinsessen rond te leiden. Hij was immers niet zomaar een student; met prins Andreas van Griekenland en prinses Alice van Battenberg als ouders had hij een streepje voor op zijn studiegenoten. Philips afkomst was indrukwekkend, zijn bloedband liep door vele koningshuizen. En als achterkleinzoon van de tweede dochter van koningin Victoria, prinses Alice, was hij zelfs verre familie van Elizabeth. Philip was op die dag dat hij Elizabeth rondleidde op zijn college net zo onder de indruk van haar als zij van hem. Al was hij in zijn gedachten niet zo bezig met de liefde. Philip wilde zich met hart en ziel inzetten voor zijn marinecarrière. Daarmee had hij een doel in zijn leven gevonden, en op Dartmouth eindelijk een thuis. Hij was dan wel prins van Griekenland en Denemarken, juist door die afkomst was hij stateloos geworden.
Philip werd op 10 juni 1921 geboren op het Griekse eiland Corfu, in de idyllische familievilla Mon Repos. Maar het leven van het gezin veranderde op slag toen in september 1922 een staatsgreep plaatshad in Griekenland. Philips oom koning Constantijn I werd van de troon gestoten en Philips vader werd gearresteerd op verdenking van hoogverraad. Door tussenkomst van de Britse koning George V werd Andreas vrijgelaten, en onmiddellijk vluchtte hij met zijn vrouw en kinderen naar Frankrijk. Na enkele jaren viel het gezin uit elkaar. Terwijl vader Andreas naar Monaco vertrok (waar hij in 1944 stierf), stortte Alice in en werd ze opgenomen in een sanatorium in Zwitserland. Inmiddels waren Philips oudere zussen Margarita, Teodora, Cecilie en Sophie getrouwd – alle vier binnen negen maanden tijd – en verhuisd naar Duitsland. Zijn familie ontfermde zich over de jonge Philip, wat resulteerde in een verhuizing naar het Verenigd Koninkrijk, vervolgens naar Duitsland en na enkele jaren weer naar het Verenigd Koninkrijk. ‘Het was een nomadisch leven, dat moet zwaar zijn geweest. Omdat hij zo veel jonger was dan zijn zussen. Het was haast alsof hij hoorde bij de bagage die meeverhuisd werd. En het moet sowieso een bijzondere tijd zijn geweest om op te groeien’, zei dochter Anne daar over. Hij kwam op Gordonstoun terecht, de school van Kurt Hahn, wiens ideeën door velen werden betiteld als ‘té Duits en té progressief’. Maar Philip had ook in Duitsland de school van Hahn bezocht, en volgens zijn ouders zou hij dáár het best tot zijn recht komen. En dat bleek; Philip excelleerde in sport en groeide uit tot een standvastige jongeman, die geen obstakel in het leven meer vreesde. Toen hij na vijf jaar zijn opleiding aan Gordonstoun had afgerond, koos hij – tot grote tevredenheid van zijn oom en mentor Louis Mountbatten – voor een opleiding aan het Naval College in Dartmouth. En daar leidde hij in 1939 zijn toekomstige echtgenote rond.
Lange liefdesbrieven
Van een romance kwam het echter de eerste jaren niet; de Tweede Wereldoorlog brak uit. Terwijl Elizabeth met haar zusje Margaret op Windsor Castle verbleef, werd Philip uitgezonden naar brandhaarden in onder andere het Middellandse Zeegebied. Lange brieven gingen in de oorlogsjaren over en weer tussen Philip en Elizabeth. In 1943 konden ze elkaar even zien toen Philip uitgenodigd werd voor de kerstviering op Windsor Castle, waar Elizabeth een hoofdrol vertolkte in het kersttoneelstuk. De correspondentie werd nóg frequenter. Later schreef Philip ook naar Elizabeths moeder: ‘Lilibet is het enige in deze wereld dat helemaal echt is voor mij, en het is mijn ambitie om ons tweeën samen te voegen in een nieuw gedeeld bestaan.’ Na de oorlog, begin 1946, keerde Philip terug naar het Verenigd Koninkrijk en stond hij op de stoep van inmiddels weer Buckingham Palace. Hij en Elizabeth werden onafscheidelijk. In de zomer dat jaar trok Philip de stoute schoenen aan: hij vroeg koning George om de hand van zijn dochter. De vorst gaf zijn toestemming voor een huwelijk, maar stond erop dat de verloving pas officieel mocht worden wanneer Elizabeth 21 jaar oud was. In voorbereiding op het huwelijk deed Philip afstand van zijn titels, en nam hij de achternaam Mountbatten aan, de Britse variant van zijn moeders familie Battenberg. Hij verruilde de Grieks-orthodoxe Kerk voor de Anglicaanse Kerk, en werd tot Brit genaturaliseerd. In juli 1947 werd de verloving tussen Philip en Elizabeth bekend gemaakt, op 20 november dat jaar trouwden ze in Westminster Abbey. Philip kreeg de titels Hertog van Edinburgh, Graaf van Merioneth en Baron van Greenwich. Pas later, in 1957, verleende Elizabeth hem de titel ‘prins’. Na hun huwelijksreis, die begon op Broadlands, het familiehuis van de Mountbattens, gevolgd door een verblijf in Schotland en op Malta, betrok het echtpaar Windlesham Moor, in de buurt van Windsor Castle. Later verhuisden ze naar het Londense Clarence House. Hun huwelijk werd bekroond met de geboorte van prins Charles, op 14 november 1948, en prinses Anne, op 15 augustus 1950.
Altijd drie stappen achter
Op 6 februari 1952 veranderde het leven van Philip en Elizabeth ingrijpend. Koning George, die al lange tijd leed aan longkanker, stierf in zijn slaap. Hij werd slechts 56 jaar. Philip en Elizabeth verbleven op dat moment in Kenia, en het was aan Philip om zijn vrouw het verdrietige nieuws te vertellen, om vervolgens rechtsomkeert naar huis te gaan. Het was tijd voor Elizabeth om aan haar levenstaak te beginnen en voor Philip om zijn ondersteunende taak zo goed als het gaat uit te voeren. Philip en Elizabeth namen hun intrek op Buckingham Palace, en niet alleen voor Elizabeth braken er drukke tijden aan. Philip was niet langer Eerste Luitenant van de Marine, maar werd prins-gemaal. Hij zou vanaf dat moment altijd drie stappen achter zijn vrouw lopen. Hij kreeg een rol waarover niemand kon vertellen hoe hij die zou moeten invullen. ‘Er was geen precedent. Als ik iemand vroeg: wat verwacht je dat ik doe, dan keken ze me blanco aan. Ze hadden geen idee. Niemand had echt een idee’, blikte hij later terug. Hij stond Elizabeth bij waar hij kon, onder meer door thuis de scepter te zwaaien als hoofd van het gezin, dat nog werd uitgebreid met prins Andrew (19 februari 1960) en prins Edward (10 maart 1964). ‘Zoals in elk gezin ging het opvoeden van onze kinderen met vallen en opstaan. Ik ben niet objectief, maar ik vind dat ze het goed gedaan hebben in heel moeilijke omstandigheden’, zei hij toen zijn kinderen al ruimschoots volwassen waren. ‘Hij was een enorme bron van steun en aanmoediging. Hij probeerde ons nooit te beknotten, hij stimuleerde ons’, aldus prins Edward. ‘Hij kon niet goed tegen domheid. Dus als je iets zei dat op meerdere manieren uit te leggen was, zei hij altijd: wat wil je nou zeggen?’ vertelde prins Charles. ‘Hij behandelde iedereen als een individu, en gaf ze het respect dat ze verdienden’, zei prinses Anne.
Tact en diplomatie
Philip nam ook tal van publieke taken op zich. Als beschermheer, president of erelid van vele liefdadigheidsorganisaties was hij betrokken bij in totaal 992 instellingen. De prins reisde enorm veel, hielp geld inzamelen en nam tal van initiatieven. Hij beantwoordde de brieven die hij kreeg – gemiddeld 150 per dag – merendeels zelf. ‘Je kunt iedereen vragen die hem heeft horen spreken of die hem op een evenement als gastheer bezig heeft gezien. Zijn gevoel voor humor was wat mensen raakte, die twinkeling in zijn ogen’, aldus Edward. ‘Een deel van de media schilderde hem graag op een bepaalde manier af. Als een heetgebakerd iemand. Dat was niet terecht. Dat was gewoon omdat hij van zich af kon bijten. Maar op een vermakelijke manier. Hij zei dingen die wij dolgraag hadden willen zeggen.’ Zijn recht-door-zee-mentaliteit werd gewaardeerd door de Britten, en ook de steun die Philip de Britse vorstin gaf, werd zeer gerespecteerd. ‘Het was een lastige rol, maar die heeft hij met bijzonder veel fair vervuld. En met buitengewone tact en diplomatie. Hij heeft nooit geprobeerd de koningin te overschaduwen’, vertelde Edward over zijn vaders rol.
‘Minder verantwoordelijkheid en minder gedoe’
Groot waren de zorgen toen prins Philip op latere leeftijd echt met zijn gezondheid begon te kwakkelen. Zo werd hij in 2011 behandeld voor een verstopt bloedvat, belandde hij in 2012 tweemaal in het ziekenhuis vanwege een blaasontsteking en onderging hij in 2013 een kijkoperatie na klachten over pijn in de onderbuik. Op zijn 90ste verjaardag besloot Philip het rustiger aan te gaan doen. ‘Ik wil wat meer tijd voor mezelf. Wat minder verantwoordelijkheid en minder gedoe. Minder voorbereiding en nadenken over wat je nu weer moet zeggen. Bovendien: mijn geheugen wordt minder. Ik vergeet namen en zo.’ Philip ging met pensioen om meer te genieten van zijn familieleven. Kinderen en kleinkinderen bleven altijd welkom voor een gesprek of advies. De prins besloot niet op Elizabeths geliefde Windsor Castle te gaan wonen, maar in Wood Farm op landgoed Sandringham. Daardoor zagen de twee elkaar maar weinig. De coronapandemie bracht daar verandering in, Philip trok alsnog in op het kasteel zodat er slechts
één personeelsbubbel nodig was om de gezondheid van beiden te garanderen.
‘Eenvoudigweg mijn steun en toeverlaat’
Samen op de foto tijdens Pasen 2020, samen kaarten bekijken op hun 73ste huwelijksdag, de bruiloft van kleindochter Beatrice, de overdracht van zijn rol als Colonel-in-Chief van een regiment van het Britse leger aan schoondochter Camilla: het waren de zeldzame momenten waarop de Britten Philip het afgelopen jaar nog zagen. In februari werd hij opgenomen in het ziekenhuis nadat hij op het kasteel onwel was geworden. Hij werd behandeld voor een infectie en een hartaandoening. Na een maand in het ziekenhuis mocht hij naar huis, maar op foto’s van de prins in de auto was duidelijk te zien dat de kranige man een jasje had uitgedaan. Ruim drie weken later, op vrijdag 9 april, maakte Buckingham Palace bekend dat koningin Elizabeths echtgenoot rustig was ingeslapen. ‘Hij is door de jaren heen eenvoudigweg mijn steun en toeverlaat geweest’, zei Elizabeth in 1997. ‘En ikzelf, zijn hele familie, en dit en vele andere landen, zijn hem veel meer verschuldigd dan hij zelf ooit zou erkennen.’ Zijn zoon Charles concludeerde enkele jaren geleden al: ‘Hij had ongelooflijk veel energie. Hij heeft mijn moeder gesteund gedurende al die jaren. En dat heeft hij heel lang vol weten te houden. Ik vind dat een ongelooflijke prestatie. Ik denk dat hij herinnerd zou willen worden als een individu, op basis van zijn verdiensten.’ Elizabeth verliest met Philip de laatste persoon die haar al goed kende toen ze nog geen koningin was, met het bijbehorende plichtsbesef. ‘Om dat in je eentje te moeten doen, kan erg eenzaam zijn’, overdacht hertogin Catherine al eens. ‘Maar om de steun van je echtgenoot te hebben, voor en achter gesloten deuren, is heel bijzonder.’ Dat Philip 73 jaar lang die steun kon zijn, is iets om alleen maar ontzag voor te hebben.
