Koningin Sofía: ondanks alles, toch die glimlach

Koningin Sofía, die haar 82ste verjaardag viert, staat bekend als plichtsgetrouw, waardig en discreet: een geboren koningin. Het grootste deel van haar leven staat in het teken van het vervullen van haar plicht. Voor Sofía is het koningin-zijn niet zomaar een beroep, het is een roeping. Bijna veertig jaar stond ze naast haar man Juan Carlos, toen hij nog staatshoofd van Spanje was. Ondanks de nodige problemen, verdwijnt de glimlach niet van haar gezicht.

De tijd lijkt aan haar voorbij te zijn gegaan, Sofía heeft al jaren dezelfde signature look. Je kunt haar uittekenen met haar kenmerkende kapsel: halflang, licht getoupeerd haar en een scheiding aan de zijkant. Haar gezicht lijkt nauwelijks ouder dan tien jaar geleden. Sofía doet er dan ook alles aan om in vorm te blijven: elke morgen Pilates-oefeningen, veel wandelen en gezond eten. Haar vader overleed in 1964 aan maagkanker en aan zijn sterfbed nam Sofía zich voor om geen vlees meer te eten. Ze is nog steeds vegetarisch, al eet ze wel vis. Ook alcohol komt niet op haar menu voor. Wel vruchtensappen, groenten en quinoa. 

Wie kinderfoto’s van Sofía bekijkt, ziet al de contouren van haar huidige kapsel en trekken van haar gezicht. Sofía wordt geboren op 2 november 1938 in Athene. Ze is de oudste dochter van de Griekse prins Paul en zijn echtgenote Frederika. Ze is verwant aan de Deense en de Britse koninklijke families en de Duitse keizerlijke familie. Haar kinderloze oom George is koning van Griekenland en Sofía’s vader Paul is eerste in lijn voor de troon. De Griekse koninklijke familie leidt een teruggetrokken bestaan, met weinig recepties of feesten. In 1940, de Tweede Wereldoorlog is dan net begonnen, krijgt Sofía een broertje: Constantijn. Een jaar later moet de koninklijke familie het land verlaten voor de oprukkende Duitse troepen. Via Kreta gaan Paul en Frederika naar Egypte en vervolgens naar Zuid-Afrika, waar in 1942 zusje Irene wordt geboren.

Het gezin kent armoede: Sofía herinnert zich een kerst waar ze slechts een houten paard kreeg. In 1945 verhuist het gezin naar Alexandrië, in Egypte. Sofía gaat hier naar het English Girls College. Bij terugkeer in Athene blijkt dat Sofía en Constantijn veel van de Griekse taal vergeten zijn. In het woonpaleis van prins Paul in Athene worden twee ruimtes tot klaslokaal omgebouwd. Samen met geselecteerde kinderen uit de buurt krijgen Sofía en Constantijn hier les. 

Sofía is een serieus meisje, dat haar best doet op school en goede cijfers haalt. Haar grote hobby is paardrijden. In 1947 wordt de vader van Sofía koning van Griekenland. Koning Paul is een rustige, vriendelijke man. Sofía heeft weleens gezegd dat ze op haar vader lijkt: ‘Ik ben kalm, introvert, timide.’ Koningin Frederika is heel anders: ze bemoeit zich veel met politiek, krijgt zelfs ruzie met verschillende ministers. Maar het is ook Frederika die Sofía regelmatig meeneemt op bezoeken in het land. Griekenland is zwaar getroffen door de oorlog en Frederika laat haar dochter projecten voor de allerarmsten zien.

Sofía maakt haar middelbare school af op Salem, een strenge kostschool aan de Bodensee. Hier draait alles om drie thema’s: compassie voor anderen, verantwoordelijkheid en eerlijkheid. ‘Ik moest alles zelf doen, van het bed opmaken tot mijn schoenen poetsen. En we hadden elke week een collectieve taak: aardappels schillen of de tafel dekken’, herinnert ze zich.

KLAAR VOOR DE HUWELIJKSMARKT

Moeder Frederika is de drijvende kracht achter een koninklijke cruise in de zomer van 1954. Officieel is de cruise bedoeld om het toerisme naar de Griekse eilanden te stimuleren, maar Frederika vindt het eigenlijk veel belangrijker dat haar kinderen op dit uitje in contact komen met mogelijke huwelijkspartners. De cruise vindt plaats op het schip Agamemnon, door de kranten omschreven als een drijvende huwelijksmarkt.

Hier ontmoet Sofía haar toekomstige echtgenoot: de zestienjarige Spaanse prins Juan Carlos. Ze spreken elkaar, maar volgens Juan Carlos is er op het schip niet voldoende privacy om iemand echt te leren kennen, omdat er steeds ouders meekijken. Sofía studeert kunstgeschiedenis en archeologie in Athene, naast haar studie volgt ze een opleiding voor kinderopvang. Sportief is ze ook. In 1960 is ze reserve voor het Griekse zeilteam bij de Olympische Spelen. Een jaar later ontmoet ze Juan Carlos bij het huwelijk van de Hertog van Kent en daarna gaan de ontwikkelingen snel: in september 1961 vraagt Juan Carlos Sofía ten huwelijk. Juan Carlos over zijn keuze: ‘Ik houd van prinses Sofía vanaf het eerste moment dat ik haar zag. Zij is een van de weinige vrouwen die ik ken die in staat is om een koninklijke kroon waardig te dragen.’

Sofía, die voor haar huwelijk al Spaans had geleerd, verhuist met Juan Carlos naar het Zarzuela Paleis bij Madrid. Ze kiest voor een onzeker leven aan de zijde van Juan Carlos, die dan nog in de wachtkamer zit voor de Spaanse troon. Franco is de grote man in het land en het is wachten op zijn dood voordat Juan Carlos op de troon kan komen. Het paar krijgt drie kinderen: Elena, Cristina en Felipe. In de tussentijd is het in Griekenland onrustig. In 1964 is Constantijn, de broer van Sofía, koning geworden, maar de Griekse monarchie is niet geliefd. In 1967 is Sofía in Griekenland als een revolutie een einde maakt aan de regering van haar broer en haar familie dwingt het land te verlaten. Een dramatische gebeurtenis voor Sofía, die Griekenland lange tijd niet zal terugzien. Maar haar leven ligt inmiddels in Spanje en plichtsgetrouw als ze is, probeert Sofía zich de nieuwe cultuur eigen te maken. Het is niet altijd makkelijk, aanvankelijk zien de Spanjaarden haar vooral als een vreemdeling, die niet vertrouwd is met hun gebruiken en de taal niet vloeiend spreekt.

In november 1975 sterft Franco en wordt Juan Carlos eindelijk koning van Spanje, met Sofía aan zijn zijde. Als koningin houdt ze zich bezig met humanitaire doelen. In 1977 wordt ze voorzitter van de Koningin Sofía Stichting, die zich met onderwijs- en gezondheidsprojecten inzet voor mensen die hulp nodig hebben. Sofía is ook erevoorzitter van de FAD, die zich bezighoudt met preventie van drugsgebruik, en erevoorzitter van de Spaanse tak van Unicef en van het Spaanse Rode Kruis. Met haar activiteiten neemt ook de waardering toe voor Sofía, die zich naar eigen zeggen honderd procent Spaans voelt. Als Juan Carlos in een interview de vraag krijgt wie zijn adviseurs zijn, reageert hij kort maar bondig: ‘Ik heb maar één adviseur: Sofía.’

HUWELIJKSE TROUW

Waar hij op professioneel vlak kennelijk waardering voor zijn vrouw heeft, neemt Juan Carlos het niet zo nauw met de huwelijkse trouw. De eerste keer dat Sofía kennismaakt met de overspelige kant van haar man is in 1976. Ze wil haar man, die aan het jagen zou zijn, verrassen met een onverwacht bezoek, maar betrapt hem met een vrouw. Ondanks de pijn gaat Sofía door met haar werk, een dag later verschijnt ze weer in het openbaar. Glimlachend van buiten, terwijl ze haar echte gevoelens verborgen houdt. Het is typerend voor Sofía: plicht gaat boven alles. En het is ook hoe ze zich tijdens andere affaires van haar man heeft opgesteld. Discreet en professioneel.

Na 1976 heeft ze geaccepteerd dat haar huwelijksgeluk voorbij is, maar haar rol als koningin speelt ze foutloos. Ook al is het niet altijd makkelijk geweest en is het soms bij openbare verplichtingen duidelijk te zien dat er spanningen zijn tussen de echtelieden. Als Juan Carlos in 2012 tijdens een olifantenjacht met een vriendin zijn heup breekt, viert Sofía Pasen in Griekenland met haar broer en zus. Ze komt naar het ziekenhuis, al is het pas na een paar dagen en al duurt het bezoek maar kort. Haar glimlach blijft.

Waar andere mensen met dezelfde leeftijd genieten van de rust en van hun familie, ligt dat voor Sofía anders. Ze moet vaak schipperen tussen haar rol als koningin en haar rol als moeder en grootmoeder. Terwijl schoonzoon Iñaki Urdangarin onder vuur lag, verbrak Sofía de banden met het gezin van haar dochter Cristina niet. Ze ging zelfs langs op het vijftigste verjaardagsfeest van Iñaki in Genève.

Er lijken spanningen met schoondochter Letizia te zijn. Sofía zou niet gelukkig zijn geweest met de keus van haar oogappel Felipe voor de nieuwslezeres en bij de paasmis in 2018 was volgens velen duidelijk dat Letizia niet wilde dat Sofía met kleindochters Leonor en Sofía op de foto ging. Enkele dagen later lieten de twee zich als goede vriendinnen fotograferen toen ze koning Juan Carlos in het ziekenhuis bezochten.

Bij alle spanningen in haar eigen gezin is haar Griekse familie een baken van rust. Zus Irene, met wie Sofía veel tijd doorbrengt, is al jaren een steunpilaar. En Sofía reist regelmatig naar haar broer Constantijn in Griekenland. Verder heeft zij een handjevol koninklijke vrienden, onder wie Farah Diba, koningin Noor van Jordanië en de Bulgaarse koning Simeon.

In het meest recente hoofdstuk van de Spaanse monarchie speelt Sofía een bijrol, het is Juan Carlos die gedwongen is zijn land te verlaten nadat onderzoek zijn dubieuze financiën aan het licht bracht. Om van het imago van het koningshuis nog te redden wat er te redden valt, heeft hij zijn land en zijn familie verlaten. Sofía leefde al jaren gescheiden van haar man en blijft nu bij haar zoon en zijn familie achter op het Zarzuela Paleis. Hiermee wordt de breuk waar nooit echt over werd gesproken, voor de wereld pijnlijk duidelijk. Maar Sofía zal naar buiten toe blijven glimlachen en haar rol blijven spelen. Het is haar tweede natuur, ze doet het al jaren.