Op 25 november is het vijftig jaar geleden dat Suriname zelfstandig werd en geen deel meer uitmaakte van het Koninkrijk der Nederlanden. Daarmee kwam ook een einde aan de band tussen het land en de Nederlandse koninklijke familie, waarvan verschillende voorwerpen in de collectie van de Koninklijke Verzamelingen getuigen.
Tekst: Karlijn Hoftijzer. Beeld: Koninklijke Verzamelingen, Nationaal Archief, ANP
Leden van onze koninklijke familie zijn niet zo snel geneigd om voorkeuren uit te spreken. Niet over de muziek die ze luisteren, hun lievelingseten of hun favoriete boek. Het is daarom bijzonder dat koning Willem-Alexander heel duidelijk is tijdens het gesprek met de media na de fotosessie afgelopen zomer: de favoriete reisbestemming van prinses Beatrix is Suriname. Het mooiste land waar zij ooit is geweest, aldus de koning. Het zou aan de indrukwekkende jungle kunnen liggen, het tropische klimaat, maar vast en zeker ook aan de hartelijkheid waarmee zij tijdens haar bezoeken aan het land altijd is ontvangen. En dat is opvallend. Haar voorouders – stadhouders en vorsten – stonden immers aan het hoofd van de natie die Suriname gekoloniseerd had.
Koning Willem-Alexander is nog nooit in Suriname geweest. ‘Niet officieel, en niet onofficieel’. Het land staat wel op zijn verlanglijstje, vertelde hij afgelopen zomer. Zijn wens gaat in vervulling. Van 1 tot en met 3 december brengen hij en koningin Máxima een staatsbezoek. Een mooi moment; het is dit jaar vijftig jaar geleden dat Suriname zelfstandig werd en een eeuwenlange connectie tussen de voormalige kolonie en de Oranjes formeel ten einde kwam.
Het is onmogelijk om in een paar honderd woorden volledig recht te doen aan de Surinaamse tijdlijn naar zelfstandigheid. In 1667 veroveren de Nederlanders de kolonie Suriname op de Engelsen, als reactie op de inname door de Engelsen van Nieuw Amsterdam, dat zij omdopen naar New York. Tot 1975 blijft Suriname vervolgens aan het Koninkrijk der Nederlanden verbonden. De periode tot de zelfstandigheid kent veel nuances en uitdagingen. Voor de band met het Huis Oranje-Nassau, die daar parellel aan loopt, geldt hetzelfde. Niet voor niks werkt er een team van onafhankelijke wetenschappers op initiatief van koning Willem-Alexander aan een onderzoek dat betrekking heeft op precies deze relatie en die met de andere voormalige koloniën. De resultaten van dit onderzoek worden in 2026 verwacht.
Feit is dat iedere vorst in de afgelopen anderhalve eeuw op zijn of haar eigen wijze getuige is geweest van de ontwikkelingen van Suriname als kolonie tot zelfstandig land. Het was koning Willem III die tekende voor het einde van de slavernij, waarvoor hij en zijn nakomelingen in Suriname nog generaties lang op een voetstuk zijn geplaatst. Wilhelmina werd door de Nederlandse regering ingezet als verbindende factor tussen Suriname en Nederland. Toen koningin Juliana op de troon zat, werd in 1953 met een statuut de eerste stap naar onafhankelijkheid gezet. Prinses Beatrix ten slotte zag in 1975 met eigen ogen hoe de onafhankelijkheid werd gevierd, en hoe de staatsrechtelijke banden werden doorgesneden.
Een kleine selectie voorwerpen uit de Koninklijke Verzamelingen, die samen enkele verhalen vertellen over de bijzondere relatie tussen Suriname en het Koninklijk Huis.
Juwelenkistje voor koning Willem III
‘Hulden van de dankbare bevolking van Suriname aan koning Willem III en koningin Emma 1882’, staat er op het zilveren juwelenkistje dat Emma – ietwat verlaat – van de inwoners van Suriname krijgt voor haar huwelijk in 1879. Het kistje is met goud versierd en opent met een gouden sleutel. Het goud is gedolven in Suriname, en is op dat moment het belangrijkste exportproduct van de kolonie. Het echtpaar komt er nooit, maar in Suriname heerst grote dankbaarheid richting Willem III. Dankzij enthousiaste verhalen van lokale bestuurders is hij de held van de afschaffing van de slavernij in 1863. Echte bewijzen dat hij zich persoonlijk hard heeft gemaakt voor de vrijlating van zo’n 30.000 Surinaamse tot slaaf gemaakten ontbreken, volgens historici. Het is aannemelijker dat hij enkel de Emancipatiewet ondertekende die het parlement had opgesteld en die vervolgens als een persoonlijke bevrijdende boodschap van vorst aan volk werd verkondigd. Toch hebben Surinamers generaties lang koning Willem III als de bevrijder in het verhaal bezongen, en met hem het hele Nederlandse koningshuis.
Bronzen beeld van koningin Wilhelmina
In 1923 viert Wilhelmina haar 25-jarig regeringsjubileum. Een comité in Suriname biedt de koningin een bronzen standbeeld aan, dat in augustus van dat jaar onthuld wordt op het Gouvernementsplein in hoofdstad Paramaribo. Wilhelmina zal de reis naar Suriname nooit maken, maar dankzij een miniatuur dat ze ontvangt, weet ze wel hoe het beeld eruitziet. Ze vindt de verre reis te riskant, ze wil dochter Juliana liever niet alleen in Nederland achterlaten en ze heeft ook gewoon een hekel aan hitte. Surinamers horen dus over hun koningin via verhalen en foto’s, of ze kijken vanaf 1923 naar de bronzen rijzige dame in mantel met een scepter in haar hand. Na de onafhankelijkheid in 1975 wordt het plein tot Onafhankelijksplein omgedoopt en Wilhelmina’s beeld verplaatst naar Fort Zeelandia. Op de plek van het beeld verrijst een mast met de nieuwe Surinaamse vlag.
Gouden driemaster voor koningin Wilhelmina
Ter gelegenheid van haar huwelijk met prins Hendrik in 1901 krijgt koningin Wilhelmina ‘dit stoffelijk blijk der verknochtheid van Suriname’s bevolking’ van welgestelde inwoners van Suriname. De gouden koop- vaardijdriemaster in een zilveren zee wordt gemaakt in Nederland, maar het goud komt uit Suriname. Tegenwoordig is het ontwerp vooral een herinnering aan een zwarte kant van de Nederlandse handels- zucht: het scheepsmodel is geïnspireerd op het wapenschild van de kolonie Suriname. Het schip uit het wapen illustreert de Neder- andse betrokkenheid bij de trans-Atlantische driehoekshandel: vanaf de 17de eeuw vertrokken dit soort schepen vol met wapens, buskruit, drank en stoffen vanuit de Republiek naar de West- Afrikaanse ‘goudkust’. Daar werden de spullen geruild voor tot slaaf gemaakte Afrikanen, die vervolgens aan plantagehouders in Suriname werden verkocht.
Kotomisi-pop voor koningin Juliana
In 1943, tijdens de oorlog, zet prinses Juliana voor het eerst voet op Surinaamse grond, en daarmee dus op onbezette vaderlandse bodem. En hoe ver weg Nederland ook is − aan de andere kant van de wereld − leeft ook bij de bewoners van Suriname de Duitse bezetting van een groot deel van Europa. Zo zijn de bauxietmijnen in Suriname een belang rijke grondstoffenbron voor de Amerikaanse vliegtuigbouw. Daarnaast dienen Surinaamse vrijwilligers als militair in de strijd tegen de Duitsers en Japanners. Juliana ontvangt tijdens haar bezoek van de lokale bevolking enkele zogenoemde kotomisi-poppen voor haar poppenverzameling. Een Afro-Surinaamse vrouw die de traditionele koto draagt, bestaande uit een rok, jasje en hoofddoek, wordt een kotomisi genoemd. De afgebeelde pop houdt een vlaggetje vast met de tekst ‘Nederland zal herrijzen’.
Lees ook: 12,5 jaar koning Willem-Alexander
Crème calèche van koningin Juliana
Hoewel het niet de eerste keer is dat ze Suriname bezoekt, is Juliana’s reis in 1955 een bijzondere. Het is wél de eerste keer na haar inhuldiging en daarmee is ze de eerste Nederlandse vorst ooit die het land bezoekt. Voor deze bijzondere gelegenheid worden kosten noch moeite gespaard. Vanuit de koninklijke stallen in Den Haag wordt de crème calèche verscheept en reizen koetsiers en hun livrei mee om een tropische variant van het Haags ceremonieel neer te zetten. Juliana wordt door de bevolking feestelijk ontvangen. Zodra ze uit haar rijtuig stapt, loopt ze over een pad van hoofddoeken van Creoolse vrouwen, neergelegd als ultiem teken van gastvrijheid. De reis komt op een keerpunt: een jaar eerder heeft Juliana een statuut ondertekend dat Suriname een autonoom land binnen het Koninkrijk der Nederlanden maakt. Het land krijgt een eigen regering en het statuut zal een opmars zijn naar onderhandelingen over volledige onafhankelijkheid twintig jaar later.
Jurk van prinses Beatrix
Vanaf 25 november 1975 gaat Suriname volledig zelfstandig verder en is het land geen onderdeel meer van het Koninkrijk der Nederlanden. Terwijl koningin Juliana in Den Haag de akte van erkenning ondertekent, waarmee het land een onafhankelijke en soevereine staat wordt, is prinses Beatrix in Suriname aanwezig bij verschillende feestelijkheden in Paramaribo. Om middernacht, een paar uur voor het tekenen van de onafhankelijkheidsverklaring, ziet Beatrix in een groene zijden jurk hoe in het stadion de nieuwe vlag van de nieuwe republiek Suriname wordt gehesen. Tot die tijd heeft Suriname een vlag met vijf sterren. Juliana krijgt in 1959 op Paleis Soestdijk een exemplaar aangeboden door de gevolmachtigd minister van Suriname in Nederland. Deze vlag heeft een plekje gekregen in de Koninklijke Verzamelingen.
