Beatrix 85: sterk en vastberaden deel 2

Prinses Beatrix viert een kroonjaar, ze wordt in januari 85! En dat vraagt om een terugblik op het turbulente leven van deze bijzondere vrouw. Deel 1 en 2 gaan over haar leven tussen 1938 en 2000, van haar geboorte tot de eeuwwisseling. Waarin ze de plicht van het koningschap aanvaardt, maar op het gebied van de liefde haar eigen keuze maakt.

Door: World of Words, Ella Vermeulen. Dit artikel verscheen in Vorsten 1 2023. Het is opgesplitst in twee delen en waar nodig aangepast voor online publicatie.

Deel 1 van dit feulleton leest u hier.

‘Zo waarlijk helpe mij God almachtig’

Intussen bereidde Beatrix zich voor op de volgende fase in haar leven. Al sinds 1973 dacht ze na over een professionelere hofhouding. Dat had meerdere redenen. Greet Hofmans had weliswaar het veld moeten ruimen, maar onder Juliana bleef de hofhouding een ‘liefijke chaos’, die niet met de tijd meeging. De prinses zag haar geliefde vader daarnaast van zijn voetstuk vallen door de Lockheed-afaire, waarin hij smeergeld bleek te hebben aangenomen. Voor iemand die zo perfectionistisch is aangelegd als Beatrix, moet het moeilijk zijn geweest de toestanden op Soestdijk van dichtbij mee te maken. Geen wonder dat ze een masterplan had klaarliggen, toen het haar beurt was.

Inhuldiging

Beatrix werd ingehuldigd op 30 april 1980. Net als op haar bruiloft was haar ook nu geen zorgeloze dag gegund. De werkloosheid was groot, krakers relden, de onvrede werd breed gedragen. De hoofdstad vormde het decor voor een onrustig schouwspel van demonstranten, anarchisten, relschoppers en de Mobiele Eenheid. De sfeer onder de gasten as bedrukt en ook uit de woorden van Beatrix sprak ernst: ‘Het is een functie waar geen mens om vragen zou. Waarvan wel zichtbaar is de uiterlijke glans, maar veelal niet de last en zelfbeperking zonder onderbreken’.

Noblesse oblige

De rellen vormden geen gemakkelijke start voor Beatrix, maar ze liet zich er niet door van de wijs brengen. Noblesse oblige, was het motto: adeldom verplicht. Een van de eerste dingen die de nieuwe Koningin der Nederlanden deed, was het bezoeken van gewonde ME’ers in het ziekenhuis, de dag na de inhuldiging. ‘De sfeer was tegen het establishment’, zei ze hier later over. ‘Tegen alles wat wij vertegenwoordigden. Het ging misschien toen iets minder over ons persoonlijk, maar je kan jezelf toch ook niet losmaken van de functie die je vervult.’ Ook intern liep alles niet bepaald soepel. Waar Juliana zich graag liet zien als een moeder des vaderlands, was Beatrix een kernachtige manager, die zich liet aanspreken met Majesteit, in rap tempo het Hof professionaliseerde en daarbij niet altijd vrienden maakte: geduld en tact waren niet haar sterkste punten. Was iets niet goed geregeld, dan volgde een royale donderpreek of driftbui. Was er een goede reden voor een misser, dan kon ze overigens ook weer verrassend schappelijk zijn.

Dossierkennis

Als een Pietje Precies kende ze haar dossiers; menig minister ging met een steen in zijn maag naar Noordeinde om door Beatrix te worden overhoord. Ze werkte heel hard, mede dankzij haar voorliefde voor heel sterke koffie. Als in: acht schepjes per kopje, een soort bruine teer. Door haar perfectionisme werd het een nog zwaardere baan dan het ambt al was. En dát trok weer een wissel op het thuisfront.

Familieperikelen

De jaren 80 verliepen niet altijd makkelijk op Paleis Huis ten Bosch. Claus leed intens onder het gebrek aan inhoudelijk werk en werd in 1982 opgenomen met zware depressieve klachten. Willem-Alexander, de Prins van Oranje, baalde van de verhuizing van Baarn naar Den Haag en was een opstandige puber. Zijn moeder maakte lange dagen, zijn vader was mentaal niet in staat er voor hem te zijn, hij baalde van het keurslijf waarin zijn bijzondere positie hem dwong. Zoals hij zelf zei: ‘Ik vond mezelf niet lastig. En mijn ouders vonden zichzelf niet lastig. Maar elkaar vonden we wel lastig.

Werk als afleiding

Willem-Alexander verhuisde naar een kostschool in Wales, prins Claus was opgenomen in een kliniek in Zwitserland, maar Beatrix vervulde stoïcijns haar taken en pendelde tussen haar werkzaamheden door naar Bazel om haar man te bezoeken. Zou ze zich in die tijd wel eens hebben afgevraagd of het allemaal goed zou komen? Werk vormde voor Beatrix een aangename afeiding en, ere wie ere toekomt: rond 1988 had de monarchie weer aanzien, was de hofhouding gemoderniseerd en was Beatrix een statige vorstin die respect afdwong met haar plichtsbesef en werkethos. Maar of ze populair was? ‘Aan het woord populariteit heb ik eigenlijk een beetje een hekel. Het heeft iets vluchtigs, iets oppervlakkigs, ook iets zeer tijdelijks’, zei ze al in een interview voorafgaand aan haar inhuldiging. ‘Ik geloof dat je in het werk waar wij voor staan die tijdelijkheid en die oppervlakkigheid niet moet zoeken. Als het ons lukt om in de loop der jaren genegenheid te winnen en vertrouwen, dan zijn dat eigenlijk de fundamenten waarop een monarchie rust. Misschien gaat dat op sommige punten een beetje ten koste van populariteit.’

Kantelpunt

Koninginnedag 1988 was een succesvol charmeofensiefje. Koningin Beatrix vierde het in Kampen en Genemuiden, maar dook later voor een informeel ‘verrassingsbezoek’ op in Amsterdam, de stad waar men haar tijdens haar huwelijk en inhuldiging op rookbommen had getrakteerd. Ze wilde een nieuwe start maken en dat lukte. In de Jordaan kreeg ze twee zoenen van een man. Vermoedelijk was het in scène gezet, maar door deze wat meer menselijke kant te laten zien, schoot haar waardering omhoog. Niet geregisseerd was haar ontzetting over de vliegramp in de Bijlmer in 1992: de hand voor haar mond stond symbool voor de schok die heel Nederland voelde.

Zelfrefectie

Beatrix behield haar hang naar het formele, maar ze werd steeds meer gewaardeerd en leek meer uit haar ambt te halen. ‘Ik heb het koningschap niet gekozen – wél aanvaard’, zei ze in 2005 toen ze een eredoctoraat kreeg van de Universiteit Leiden. ‘Een ambt dat iemand krachtens geboorte toevalt is per definitie niet door eigen verdiensten verworven. Dat dwingt bovenal tot bescheidenheid en zelfrefectie. Het koningschap legt beperkingen op, maar schept ook mogelijkheden. Het blijft een voortdurende uitdaging hieraan een maatschappelijke én persoonlijke invulling te geven.’

Beatrixisme

In de jaren 90 klonk aan het Hof een nieuw woord: Beatrixisme, ofwel doorslaan in perfectionisme. Perfectionisme was natuurlijk een belangrijke eigenschap van Beatrix en die karaktertrek werd nog vergroot door de omstandigheden in haar gezin. De gezondheid van Claus bleef zorgelijk, Willem-Alexander was nog altijd niet erg enthousiast over zijn toekomstige functie, hij was zoekende naar een invulling die bij hem paste en leed onder zijn Prins Pils imago. Haar ouder wordende ouders gingen sukkelen. En haar drie zonen wezen stelselmatig de kneedbare Duitse gravinnetjes af uit de veilige cirkels van ‘ons soort mensen’ waar Beatrix zoveel waarde aan hechtte. Om toch maar enig houvast te voelen, ontpopt Beatrix zich tot een micromanager. Hoe ver ze daarin kon gaan, bleek toen Beatrix na de inspectie van een erewacht onverwijld een kolonel liet aanrukken: ‘Of meneer wel wist dat de derde man op de tweede rij zich niet had geschoren?’

Leermomentjes

Voor iemand die op de troon kwam in de jaren 80 en sterk was beïnvloed door de toenmalige filosofie dat het leven maakbaar is, waren de laatste jaren van de vorige eeuw rijk aan leermomentjes. Dankzij oud-premier Lubbers weten we dat Beatrix – ook wel Hare Bemoeizuchtigheid genoemd – Laurentien Brinkhorst te min vond voor prins Constantijn. ‘Er trad bij haar een koninklijk selectiemechanisme op’, zei Lubbers daar later over. ‘Ik zei: “Volgens mij houden Constantijn en Laurentien van elkaar.” Toen zei Beatrix: “Maar ik mag er toch wel wat van zeggen?”’

Máxima Zorreguieta

Laurentien werd overigens uiteindelijk hartelijk verwelkomd in de familie (als Beatrix heeft besloten dat iemand erbij hoort, is ze tot op het bot loyaal), maar aan een andere schoondochter had ze een hele kluif: haar oudste zoon verloor zijn hart aan een Latina. ‘Ze heet Máxima’, wilde hij er slechts over kwijt. ‘Ze is Argentijnse, woont in New York, en vertrouw op mij. Stel verder nu geen vragen.’ Uiteraard zette Beatrix onmiddellijk een antecedentenonderzoek in gang, vermoedelijk zijn de privéfoto’s waarmee Nederland kennismaakte met ‘de vriendin van’ dezelfde die zij onder ogen kreeg. Máxima staat er hoogblond en kortgerokt op, sigaret in de ene hand, Martini in de andere. Op het eerste gezicht geen prinsessenmateriaal, maar Willem-Alexanders vasthoudendheid maakte indruk op zijn moeder. In de zomer van 1999, enkele maanden nadat de kroonprins Máxima had leren kennen, nodigde Beatrix ‘mejufrouw Zorreguieta’ al uit in haar Italiaanse buitenverblijf Tavarnelle. Op advies van wederom Lubbers die had gezegd: ‘Wees nu eens áárdig.’ Máxima bracht nogal wat uitdagingen met zich mee: ze was een jonge vrouw van de wereld, ze moest inburgeren en inschikken, ze had een vader met een juntaverleden. Er moesten offers worden gebracht rond de bruiloft, waarbij het staatshoofd wist dat er pijnlijke beslissingen moesten worden genomen, die tegelijk haar moederhart braken. ‘Toen zijn we elkaar echt na gekomen’, zei Beatrix, terugblikkend op ‘die moeilijke tijd’.

DEEL 2

In Vorsten 2, die vanaf 19 januari bij de abonnee op de mat valt en te koop is, schrijven we over Beatrix’ leven in de nieuwe tijd, van 2000 tot nu. De periode waarin haar zoons trouwen en ze oma wordt van 8 kleinkinderen. Maar ook de tijd waarin ze haar man en middelste zoon verliest. En afstand doet van de troon om aan een nieuwe, rustiger fase van haar leven te beginnen. Klik hier voor de shop.